AMBALAJ VE AMBALAJ MALZEMELERİ İÇİN BRC/IoP STANDARTI ;
Bilindiği gibi ambalajdan asıl beklenen gıdayı bulaşmalara karşı korumak ve gıdanın kalitesi ile güvenliğini raf ömrü boyunca sağlamaktır. Ancak aynı ambalaj malzemesi doğru seçilmediğinde gıdaya çeşitli kimyasal maddeleri bulaştırma tehlikesini de beraberinde getirebilir. Gıda maddeleri, herhangi bir gıda dışı materyalle temas ettiğinde bir kimyasal geçiş veya bulaşma ihtimali her zaman vardır. Ayrıca gıdalar ambalajlarında yıllara varacak kadar uzun süreler kalabilirler. Bu sebepten dolayı gıdalar için bu kimyasal geçiş veya bulaşma ihtimalinin en yüksek olduğu materyal ambalajlardır. İyi bir ambalaj hem güvenilir ve görevini tamamıyla yerine getiren, hem de temasta bulunduğu gıda numunesine migrasyon denilen hiçbir bileşenini geçirmeyen yapıda olmalıdır. Migrasyon olayı gıda üreticileri açısından göz önüne alınması gereken önemli bir kimyasal tehlike kaynağıdır. Bu nedenle ambalaj malzemeleri, gıda güvenliği açısından bir hammadde/ girdi/ yardımcı malzeme olarak ele alınmalı ve yaratabileceği tehlikeler ve umulan faydaları açısından incelenmelidir.
İngiliz Perakendecilerine ürün üreten özel markalı ürün tedarikçileri ürün geliştirme, üretim, dağıtım, reklam ve satış konularında herhangi bir hatanın olmaması için "tüm gerekli önlemleri almak ve gerekli özeni göstermek" zorundadırlar. Bu amaçla Ocak 1992’ de İngiliz Perakendeciler Birliği ve Perakende Konsorsiyumu birleşerek, British Retail Consortium (İngiliz Perakendeciler Birliği) kuruldu. In 1998 it produced the first edition of the BRC Food Technical Standard and Protocol for food suppliers.1998 yılı Ekim ayında ilk baskısı olan ‘’BRC Gıda Teknik Standardı ve gıda tedarikçileri Protokolü’’ nü yayınladı. This has been widely adopted not just throughout the UK but around the world.İngiliz perakendecilere, kendi markalı ürünlerini (perakendeci markalı) sağlayan gıda üreticilerinin, perakendeci ve üçüncü taraf denetçiler tarafından gerçekleştirilen çoklu denetimleri ortadan kaldırmak amacı ile yayınladı. Daha sonra bu standart, sadece İngiltere genelinde değil, dünya çapında yaygın olarak kabul edilmiştir.
BRC (İngiliz Perakendeciler Birliği), İngiltere perakendecilerinin çıkarlarını temsil eden bir ticari kurumdur. Gıda güvenliğinin gelişmesi ve gıda güvenlik kriterleri ve takip prosedürlerinin standardizasyonunu sağlamak üzere standartlar yayımlamakta ve bunları 3 yılda bir gözden geçirmektedir.
İngiliz perakendecilerinin ambalajlama tedarikçileri veya perakendeci markalı ürünler sağlayan gıda üreticilerinin ambalajlama tedarikçileri, güvenli gıda kullanımı için gerekli uygun ambalajlamayı yaptıklarını garanti altına alacak uygun sistem ve kontrol mekanizmalarını oluşturmakla yükümlüdürler.
BRC Gıda Teknik Standardından sonra (1998), BRC / IoP Standardının çıkarılmasındaki amaç (2001); aşağıdaki Ambalaj ve Gıda etkileşim şemasından da anlaşılacağı gibi, özel marka (private label) ile üretilmiş bir gıda maddesini değişik amaçlarla, belki de yıllarca koruyacak olan ambalaj malzemesinin teknik standardını oluşturarak, ambalaj malzemesi üreten kuruluş ve tedarikçileri her yıl kontrol edebilecek güvenilir bir yapıyı ortaya koymaktı.
Çünkü 1998 yılında yayınlanan BRC Gıda Teknik standardı, aradan geçen 3 yıl içinde, gıda üzerinde büyük etkisi olan ve gıda ile temas eden ambalaj malzemesi ile ilgili kriterleri içermemekteydi. Dolayısıyla aşağıdaki şemada açık olarak görülen, ambalajın gıda ve son tüketici üzerindeki etkisi direk olarak değerlendirilemiyordu. Bunu dikkate alan İngiliz perakendeciler birliği ilk olarak 2001 yılında ‘’Özel markalı ürünlerde kullanılan gıda ambalaj malzemeleri üreten veya tedarik eden şirketler için BRC/IoP teknik standart ve protokolü’’ nü yayınladı.
Bu şekilde gıda ambalajının üretiminde kullanılan hammadde ve yardımcı malzemelerinden, üretilen gıdayı tüketen son tüketiciye kadar olan gıda zincirini yayımladığı iki standart/ protokol ile (BRC Gıda Teknik Standardı ve BRC/IoP Global Standardı- Ambalaj ve Ambalaj materyalleri) güvence altına aldı.
Gerek gıda üretim tesisi, gerekse ambalaj üretim tesisinde işletmede önlenen tehlikeler adına son derece etkin bir sistem kurulsa dahi, gıda üretim tesisinin çıktısı olan markalı veya diğer üründen geriye doğru veya Ambalaj İşletmesinin girdisi olan malzemeleri (hammadde, katalizör, solvent, katkı kimyasalları vs…) gösteren kırmızı okları ileriye doğru izlediğimizde; ambalaj üretiminde kullanılacak olan hammaddelerden veya yardımcı malzemelerden gelebilecek olan bir takım tehlikelerin (bileşenler, bilinen veya bilinmeyen kalıntılar ve üretim yan ürünleri) bulaşabilirler. Bunlara kırmızı okları geri veya ileriye doğru olarak incelendiğimizde işletmede hiçbir şekilde önlenemeyen tehlikeler grubuna girmekte ve direk gıda ile temas etmektedirler.
2001 yılında BRC-İngiliz Perakendeciler Birliği (British Retail Consortium) ve IoP ( Ambalaj Enstitüsü) birlikte bir teknik standart yayınlayarak hem gıda üreticilerinin hem de perakendecilerin yasal zorunluluklarını karşılamada destek olacak bir standart hazırladılar. UKAS-Birleşik Krallık Akreditasyon Servisinin de desteği ile oluşturulan bu standart ’’Özel Markalı ürünlerde kullanılan gıda ambalaj malzemelerini üreten veya tedarik eden şirketler için teknik standart ve protokolü’’ ismiyle yayımlanmıştır.
2001 yılında ilk olarak yayımlanan bu teknik standart, daha sonra her üç yılda bir revize edilerek, sırasıyla Eylül-2004’de 2. versiyon, Ocak-2008’de 3.versiyon ve son olarak ta Şubat-2011’de 4. versiyon olarak revize edilmiştir.
Başlangıçta özel markalı (Private Label) ürünler için ambalaj üreten tedarikçilere uygulanması amacıyla hazırlanan bu teknik standart, bugün gıda ve gıda dışı ambalaj sektörüne sağlamış olduğu faydalar nedeniyle, ’’BRC\IoP - BRC Global standardı- Gıda ambalajı ve Ambalaj Malzemeleri.’’ olarak benimsenmiştir. Bu standart, gıda ve diğer gıda dışı ürünlerin(kozmetik, kişisel bakım ve diğer) ambalajları için, tüm dünyada ambalaj endüstrisinin genelinde en çok kabul gören bir proses ve ürün belgelendirme sistemi uygulamasıdır.
BRC sertifikası müşteriye, ‘’Tedarikçinin, müşterisinin adı altında (private label) veya kendi markası ile paketlenen gıdanın, ürün güvenliği ve yasal gereklilikler başta olmak üzere BRC standardının koşullarına göre üretilip işlenip paketlendiğinin teyidini vermektedir. ‘’
Ambalaj üreticileri bu Standarda uygulamak ile sistem ve ürününü belgelemekle; kendisinden ambalaj satın alan müşterilerine GMP- iyi üretim uygulamalarına sahip olduklarını ve ilgili tüm yasal gereklilikleri karşıladıklarını garanti etmiş olmaktadır.
BRC/ IoP her tür ambalajlama endüstrisini (cam, kağıt-karton, plastik, metal, ahşap ve diğer malzemeler) kapsamaktadır.
YENİ BRC/ IoP STANDARDININ YAPISI (Şubat 2011-V4)
Perakendecilere ve gıda ambalaj üreticilerine yasal yükümlülüklerini yerine getirme hususunda yardımcı olması amacıyla hazırlanan BRC/IoP standardı perakendecilere gıda ürünleri için ambalaj tedarik eden firmaların denetlenmesi için genel bir temel oluşturarak tüketicilerin korunmasını sağlamaktadır. Ambalaj endüstrisinin, kullanılan malzeme, prosesler ve teknolojiler açısından bakıldığında çok farklı uygulamalara sahip olduğu ortadadır. Perakende sektörünün profesyonel temsilcisi olarak BRC bu standardın gerekliliklerinin ambalaj sektöründe pratik olarak uygulanabilir olduğunu garanti altına almıştır.
BRC/IOP TEKNİK STANDARDI GEREKLİLİKLERİ GENEL OLARAK NELERİ İÇERİR ?
BRC/IoP belgelendirmesi bir şirketin en yüksek teknik standartları karşıladığını, güvenli, yasal ve yüksek kaliteli ambalaj ürünleri üretimine uygunluğunu göstermek anlamına gelir.
Standart temelde aşağıdaki 6 bölümden oluşur:
1. Senior Management Commitment and Continual Improvement - for any packaging quality management system to be effective it is essential that the factory management are fully committed to its application. Üst Yönetim Taahhüdü ve Sürekli İyileştirme: Ambalaj sektöründe kalite yönetim sisteminin uygulanması ve etkili olabilmesi için, üst yönetimin kararlı ve inançlı olduklarını göstermeleri beklenmektedir.
2. Hazard and Risk Management System - the basis for the program is an effective Hazard and Risk Assessment which is based on the principles from the internationally recognized Codex Alimentarius system Tehlike ve Risk Yönetim Sistemi: Program temelinde, uluslararası kabul görmüş Codex Alimentarius sistemi prensiplerine dayalı etkin bir Tehlike ve Risk Değerlendirmesi uygulaması bulunmaktadır.
3.3. Technical Management Systems - sets out requirements for the technical management of product quality and hygiene practices building upon the principles of ISO 9000. Teknik Yönetim Sistemleri: ISO 9001 prensipleri üzerine kurulmuş ürün kalitesi ve hijyen uygulamalarının teknik yönetim gereksinimlerini net ve uygulanabilir bir şekilde ortaya konulmalıdır. Bu bölümThis includes requirements for product specifications, supplier monitoring, traceability, and the management of incidents and product recalls. ürün spesifikasyonları, tedarikçi izleme, izlenebilirlik ve ürün geri çağırmanın yönetimi gibi… gereksinimlerini içermektedir.
4. Site Standards - defining expectations for the production environment including the layout and maintenance of the buildings and equipment, cleaning, pest control and waste management. İşletme Standartları (Tesisin durumu): Temizlik, zararlı kontrolü ve atık yönetimi, bina ve ekipmanın bakımı ve yerleşim planı ile düzen de dahil olmak üzere üretim ortamı için gereklilikler tanımlanmaktadır.
5. Product and Process Control - including requirements at the product design and development stage, process control and product inspection and testing. Ürün ve Süreç Kontrolü: Bu bölümde ürün tasarımı ve geliştirme aşamasındaki gereklilikler, proses kontrol (Ambalaj Baskı proses kontrolü maddesi ayrı bir madde olarak ve yeni gerekliliklerle eklenmiştir) ve ürün muayene ve test gereklilikleri yer almaktadır. This includes a specific section on managing foreign body and chemical controls.Yabancı madde ve kimyasalların yönetimi hakkında özel bir bölüm içermektedir.
6. Personnel - requirements for the training of staff and expectations on protective clothing and personnel hygiene. Personel: Bu bölümde personel koruyucu giysi ve personel hijyeni gereklilikleri ile çalışanların eğitim gereksinimleri ele alınmaktadır.
SON VERSİYONDAKİ YENİ GEREKLİLİKLER ve YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER (Şubat 2011-V4)
Temel Gereklilik Maddelerinin eklenmesi ve bunlara uyum ;
BRC/IoP Standardının ilk üç versiyonunda yer verilmeyen, uygulanması zorunlu olduğu anlamına gelen 8 madde temel gereklilik olarak eklenmiştir. Bu maddelerin uygulanmaması veya uygulanması sırasında ilgili standart şartlarının yerine getirilmesi konusunda önemli eksikliklerin bulunması durumunda belgelendirme yapılamaz.
Temel gereklilikler aşağıdaki gibi yorumlanmalıdır:
# Ürün belgelendirmesi sürekli uygunluğa bağlıdır ve standartta bazı gereklilikler (BRC-IoP için 8 madde) temel gereklilikler olarak düzenlenmiştir.
# Bu temel gereklilikler genellikle sistemler ile ilgilidir ve şirket tarafından iyi bir şekilde kurulmuş, sürekli olarak uygulanmış ve izlenmesi zorunlu gerekliliklerdir.
# Bu gereklilikler ile ilgili mevcut durum kritik veya majör uygunsuzluk seviyesine yükselirse bu durum belgelendirmenin gerçekleşmemesine, askıya alınmasına veya mevcut sertifikasyonun iptaline neden olacaktır.
# Temel gerekliliklerde kritik veya majör uygunsuzluğun tespit edildiği tüm durumlarda, bu sürekli uygunluğun kanıtını gösterebilmek için daha sonra tamamen baştan belgelendirme denetimi gerekecektir.
Bu maddeler ve madde numaraları aşağıda verilmiştir.
1. Üst Yönetimin Taahhüdü- Madde 1.2
2. Tehlike ve Risk Analizi- Madde 2.2
3. İç Denetim- Madde 3.3
4. Spesifikasyonlar- Madde 3.7
5. İzlenebilirlik- Madde 3.9
6. Temizlik ve Temizlik Malzemeleri- Madde 4.9
7. Proses Kontrol- Madde 5.3
8. Eğitim ve Yetkinlik- Madde 6.1
Ø Ürün kategori sistemi yeniden değiştirilmiştir.
Standardın Ocak-2008, 3. Versiyon da 3 kategoride (Kategori 1, 2 ve 3) sınıflandırılan ürünler,
Şubat-2011 de gerçekleştirilen, 4. Versiyon da;
# Yüksek Hijyen Riskli
Gıda ürünleri veya cilde uygulama gibi vücut ile temas eden hijyenik açıdan hassas ürünler ile direkt temas eden ambalaj. Kesin bir bariyerin olmadığı yerlerde, gıda veya diğer hijyen duyarlı ürünler için kullanılan birincil ambalaj.
# Düşük Hijyen Riskli
Tüm kullanımlar için tüketici ürünlerinin ambalajlanmasında ikincil ve üçüncül ambalaj, olmak üzere 2 kategoride toplanmıştır.
Kategori belirlenmesinde Karar ağacı (BRC-IoP-Ver.4 Standardı Sayfa 12) kullanılır ve/veya ambalaj üreticisi müşterisinin beklentileri dikkate alınır. (bu kategoriler ayrı olarak hazırlanmış denetim soru listeleri ile denetlenmektedir.)
Bazı durumlarda pek çok üreticinin veya tedarikçinin her iki kategoride de ambalaj ürettiği görülmektedir. Bu koşullarda ya tüm fabrika için bir kategoriyi seçecekler veya ikisini de alanlarla ayıracaklardır. Bir kategoriden fazlasının aynı alanda işlenmesi öngörülemez.
Son ambalajlama kategorisi firma ve müşteri arasındaki görüşmelere bağlıdır. Şüphe duyulduğu yerde, daha çok çaba gerektiren bir hijyen risk kategorisi uygulanmalıdır. Belgelendirmede derecelendirme sistemi getirilmiştir.
Şubat -2011’ de Versiyon 4 olarak yayınlanan ve 01.Ağustos.2011’ de yürürlüğe giren standardın değerlendirme yöntemi aşağıdaki gibidir. Buna göre yapılan değerlendirme sonucunda, şirketlere değerlendirme durumlarına uygun olmak üzere derece ( GRADE) sistemi uygulanacaktır.
GRADE A, GRADE B, GRADE C ve GRADE D
GRADE D Konumunda sertifikalandırma yapılmamaktadır.
Denetim sırasında yapılan gözlemlere ve toplanan kanıtlara dayandırılan uygunsuzluklar ayrıca belgelendirme firması tarafından doğrulanmaktadır. Standardın bir şartına karşılık uygunsuzlukların seviyesi KRİTİK, MAJÖR ve MİNÖR olarak tanımlanmaktadır;
Uygunsuzluk seviyelerinin değerlendirilmesi sonucunda, kuruluşa GRADE A, GRADE B, GRADE C olarak belge yayımlanmaktadır.
Belgelendirmenin derecesi ve denetim sıklığı, uygunsuzlukların seviyesi ve sayısına göre bağlı olarak değişmektedir.
Diğer değişiklikler
# Gıda ürünleri içine ambalajdan kimyasal migrasyon riskini azaltmak için ek önlemler konulmuştur.Greater emphasis on managing the functional quality of packaging materials to meet custom
# Ambalaj malzemelerinin fonksiyonel kalitesinin, müşteri gerekliliklerini karşılaması için daha fazla önem verilmiştir. Geri dönüş
# Proseste geri dönüşüm yapılması veya geri dönüşümden gelen malzemelerin kullanılması durumundaki gereklilikler daha net açıklanmıştır.AAmb
# Ambalaj baskı prosesi sırasında etiket bilgilerinin (alerjen/ güvenli/yasal bilgi gibi) okunabilir ve doğru olması sorumluluğunu ambalaj ve ambalaj malzemesi üreticisine vermiştir.
# Standarttaki madde sayısı en yüksek kategoriye göre (Yüksek hijyen Riskli ürünler için ) 252’den (V.3), ambalaj kategorisine göre 283’ e (V.4) çıkarılmıştır.
# Ambalaj Baskı proses kontrolü maddesi 4. Revizyonda standarda ayrı bir madde olarak yeni gerekliliklerle eklenmiştir.
SONUÇ ;
Ambalajdan gıdaya; ambalajın üretiminde kullanılan bileşenler, bilinen veya bilinmeyen kalıntılar ve üretim yan ürünleri bulaşabilirler. Mikrobiyolojik açıdan Gıda Güvenliğinin sağlanması açısından çok büyük bir önem taşıyan ambalaj malzemesinden gelebilecek kimyasal tehlikeler yukarıda açıklanan AMBALAJ ve GIDA etkileşim şemasında özet olarak açıklanmaktadır. Burada en önemli önleyici yaklaşım ambalajlanacak gıdanın yapısına uygun ve izin verilen doğru bir ambalaj malzemesinin seçilmesidir. Gıdalar için seçilecek ambalaj ile gıdalar arasındaki migrasyon miktarını kontrol edebilmek için, ambalajında kullanılan monomer ve kimyasalların izin verilen malzemeler olduğu, ambalajın, gıdanın cinsini, miktarını, temas sıcaklığını, temas süresini göz önünde bulundurmak ve gerekli migrasyon testlerinin uygulandığından emin olmak gerekmektedir.
Gıda üreticisi satın aldığı ambalaj malzemesi bileşimini, ambalaj üreticisinden istemeli ve ambalajın uygunluğunun TGK ilgili tebliğleri ile, karşılaştırarak incelemelidir. 26.09.2008 tarihli ve 27009 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Gıda Güvenliği ve Kalitesinin Denetim ve Kontrolüne dair Yönetmelik” in EK-1, E Bendinde hammadde, yardımcı madde, katkı maddeleri başlığı altındaki 1. maddesinde ‘’ Türk gıda mevzuatına uygun olmayan hammadde, gıda bileşenleri veya gıda ile temasta bulunan madde ve malzemeler üretimde kullanılmamalı ve satışa sunulmamalı ’’ denilmektedir. O zaman; ‘’Gıda zincirinde herkes bir sonraki prosese, kendi ürününün uygun olduğu kanıtlayarak göndermekten sorumludur.’’ şeklinde yorumlayabiliriz.
Bazı görüşlerde ise, ‘’Gıda üreticisi Gıda Güvenliği sisteminin doğrulanması kapsamında belli periyotlarla migrasyon testleri yaptırmalıdır’’ şeklinde bir yaklaşım ortaya çıkmaktadır. Ancak bu tek başına yeterli olamamaktadır. Proaktif bir yaklaşım olmadığı gibi, sonuçlarının ortaya çıkması kullanıldığı gıda ürününün raf ömrü ile direk ilgilidir. Çünkü ülkemizdeki yasa ve mevzuatlar bu tür tesislerin üretim izin belgelerinin yakın bir zamana kadar 10 yılda bir yeniden gözden geçirilmesini istemekteydi, şu anda ise süresiz bir zaman tanımlaması yapılmaktadır. Bu durumda ambalaj üreticisi ürettiği ürünün uygunluğu konusunda, gıda üreticisine daha güvenilir teminatlar verebilmelidir. (analiz sertifikası, uygunluk beyanı vs…)
Bu nedenlerden dolayı BRC, ambalajın gıdaya olacak olan fayda ve yan etkilerinin daha sık gözden geçirilebilmesi adına ve Ambalaj-Gıda etkileşim şemasında net görülen nedenlerden dolayı her yıl yeniden belgelendirme yapılmasını istemektedir.
Kaynakça :
* Global Standart for Packaging and Packaging Materials BRC/IoP Issue 3, January 2008
* BRC Global Standard- For Packaging and Packaging Materials’’ BRC/IoP Issue 4, February 2011
